Khủng hoảng tuổi lên 3: Hiểu đúng để đồng hành cùng con
By lúc
Moaz BéBé - - 0
Giai đoạn 2–3 tuổi là bước ngoặt lớn trong quá trình phát triển của trẻ. Đây là lúc trẻ bắt đầu thể hiện cá tính, tư duy độc lập và mong muốn khẳng định bản thân. Tuy nhiên, sự thay đổi cảm xúc, hành vi thất thường ở tuổi này khiến nhiều cha mẹ lúng túng. Nếu không hiểu và xử lý tình trạng này đúng cách, cha mẹ dễ căng thẳng và ảnh hưởng đến tâm lý trẻ. Vậy khủng hoảng tuổi lên 3 là gì? kéo dài bao lâu và làm sao để đồng hành cùng con? Hãy cùng Moaz BéBé tìm hiểu chi tiết qua các thông tin được chia sẻ trong bài viết dưới đây nhé!
1. Khủng hoảng tuổi lên 3 là gì?
Khủng hoảng tâm lý là một khái niệm quen thuộc trong tâm lý học, lần đầu được đề cập trong “Lý thuyết phát triển tâm lý xã hội” của nhà tâm lý học người Đức Erik Erikson. Theo ông, cuộc đời con người được chia thành 8 giai đoạn phát triển tâm lý khác nhau: từ sơ sinh đến 1,5 tuổi; thời thơ ấu; tuổi chơi đùa; tuổi đến trường; vị thành niên; thanh niên; trung niên và tuổi già. Mỗi giai đoạn đều gắn liền với một khủng hoảng tâm lý đặc trưng. Trong đó, “khủng hoảng tuổi lên 3” được xác định thuộc giai đoạn thứ hai – thời thơ ấu. (Tham khảo)
Khủng hoảng tuổi lên 3 được biết đến là một giai đoạn phát triển tâm lý bình thường của trẻ và thường xuất hiện khi trẻ được khoảng 2,5 đến 4 tuổi. Đây là thời điểm trẻ bắt đầu có nhu cầu khẳng định bản thân, thể hiện sự độc lập và ý chí cá nhân mạnh mẽ. Trẻ có thể nói “không” với mọi yêu cầu và thường khóc lóc, mè nheo, nổi giận vô cớ hoặc hành xử trái ngược với thói quen thường ngày.
Giai đoạn này được coi là một bước chuyển quan trọng trong quá trình phát triển cảm xúc và hành vi của trẻ với những biểu hiện rõ nét và mạnh mẽ hơn so với khủng hoảng tuổi lên 2. Do đó, việc hiểu đúng bản chất của hiện tượng này sẽ giúp bố mẹ có thái độ bình tĩnh, nhẹ nhàng hơn khi giao tiếp với trẻ và tìm ra phương pháp nuôi dạy con phù hợp hơn.
2. Khủng hoảng tuổi lên 3 kéo dài bao lâu?
Thực tế, không có mốc thời gian chính xác nào cho tất cả trẻ, nhưng thông thường khủng hoảng tuổi lên 3 có thể kéo dài từ vài tháng đến khoảng 1 năm, từ nửa sau của tuổi lên 3 đến nửa đầu của tuổi lên 4 với mức độ và cường độ khác nhau, tùy thuộc vào tính cách, môi trường sống và cách bố mẹ phản ứng với các hành vi của con.
>> Xem thêm: Khủng hoảng xa cách là gì? Những điều ba mẹ cần biết
Nếu bố mẹ biết cách đồng hành, tạo không gian an toàn và tôn trọng cảm xúc của trẻ, giai đoạn này có thể kết thúc nhanh chóng và giúp con phát triển tốt hơn về mặt cảm xúc. Ngược lại, nếu trẻ thường xuyên bị la mắng, ép buộc hoặc bị bỏ mặc, khủng hoảng tuổi lên 3 có thể kéo dài và ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý lâu dài của trẻ.
3. Trẻ bị khủng hoảng khi lên 3 biểu hiện như nào?
Theo các chuyên gia tâm lý, trẻ 3 tuổi thường trải qua giai đoạn khủng hoảng phát triển với nhiều biểu hiện rõ rệt về hành vi và cảm xúc. Trẻ trong giai đoạn khủng hoảng thường có những hành vi khiến người lớn lo lắng hoặc khó chịu như:
3.1 Luôn nói “không” và chống đối mọi yêu cầu
Một trong những biểu hiện rõ ràng nhất của khủng hoảng tuổi lên 3 ở trẻ là việc trẻ thường xuyên từ chối hoặc phản đối bất kỳ yêu cầu nào từ người lớn, dù đó là những việc đơn giản như: mặc quần áo, đánh răng hay đi ngủ.
Trẻ có thể trả lời “không” theo phản xạ, ngay cả khi bản thân vẫn muốn thực hiện hành động đó. Đây là cách trẻ thể hiện mong muốn được làm chủ và khẳng định cái tôi cá nhân, là một phần tự nhiên trong quá trình phát triển ý thức độc lập.
3.2 Dễ nổi cáu, nóng giận vô cớ
Trẻ có thể bất ngờ la hét, khóc to, thậm chí đập đồ, nằm lăn ra sàn khi không được bố mẹ, ông bà đáp ứng mong muốn. Những biểu hiện ăn vạ, giận dỗi này đôi khi xuất phát từ những điều rất nhỏ như không được ăn món mình thích, đồ chơi rơi xuống đất, hay chỉ đơn giản là không thích. Điều này có thể lý giải bởi khi trẻ 3 tuổi, khả năng kiểm soát cảm xúc của trẻ còn rất hạn chế, nên thường có các phản ứng mạnh mẽ để giải tỏa sự bức bối trong tâm lý.
3.3 Ăn vạ, khóc lóc ở mọi nơi
Biểu hiện ăn vạ thường xuất hiện khi trẻ muốn một điều gì đó mà cha mẹ từ chối. Ví dụ như con đòi mua đồ chơi, ăn kẹo,… nhưng bố mẹ không cho. Bé sẽ phản ứng lại bằng cách la hét, khóc lóc dữ dội, nằm ra đất hoặc vùng vằng gây chú ý.
Đây là hành vi khiến nhiều cha mẹ cảm thấy bối rối, xấu hổ khi ở nơi đông người. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là trẻ hư, mà là dấu hiệu cho thấy trẻ chưa biết cách kiểm soát cảm xúc và xử lý sự thất vọng.
>> Xem thêm: Tuần khủng hoảng của trẻ sơ sinh là gì? Bí quyết giúp mẹ và bé cùng vượt qua
3.4 Thay đổi tâm trạng nhanh chóng
Trẻ trong giai đoạn khủng hoảng có thể đang vui vẻ, cười nói thì chỉ vài phút sau đã giận dỗi, khóc lóc. Sự thay đổi cảm xúc đột ngột này khiến cha mẹ cảm thấy “khó đoán” và khó ứng phó. Nguyên nhân dẫn đến biểu hiện trên là do trẻ đang học cách nhận biết và phản ứng với cảm xúc của chính mình, nhưng lại chưa đủ kỹ năng để điều tiết chúng một cách ổn định.
3.5 Có hành vi lặp lại hoặc bất thường
Một số trẻ có xu hướng lặp lại một hành vi nào đó như: đi vòng quanh, gõ tay liên tục vào bàn, lắc người hoặc nhắc đi nhắc lại một câu nói. Những hành vi này khiến bố mẹ rất lo lắng và chúng thường xuất hiện khi trẻ cảm thấy bất an, mất kiểm soát hoặc cần tìm cách tự trấn an.
3.6 Ngủ không sâu giấc, mộng mị hoặc quấy khóc về đêm
Khi trẻ bị khủng hoảng tâm lý, giấc ngủ của trẻ cũng bị ảnh hưởng. Trẻ có thể khó vào giấc, dễ tỉnh giữa đêm, gặp ác mộng hoặc tỉnh dậy khóc mà không rõ lý do. Việc thiếu ngủ lại khiến trẻ cáu kỉnh hơn vào ban ngày, tạo thành một vòng lặp tiêu cực.
3.7 Thay đổi khẩu vị, biếng ăn hoặc ăn thất thường
Ở một số trẻ lại gặp tình trạng biếng ăn, ăn ít hơn hoặc chỉ ăn một món cố định khi đang ở giai đoạn khủng hoảng. Ngược lại, có trẻ lại đòi ăn liên tục như một hình thức tìm kiếm sự an toàn.
3.8 Bám mẹ hoặc thu mình và ít giao tiếp hơn
Khi bị khủng hoảng lên ba, một số trẻ trở nên nhút nhát, thu mình, không còn hào hứng chơi đùa như trước, hoặc bám lấy mẹ mọi lúc mọi nơi. Đây có thể là biểu hiện của sự bất an khi trẻ cảm thấy thế giới xung quanh đang thay đổi nhanh chóng và vượt ngoài khả năng kiểm soát của mình.
4. Cách khắc phục tình trạng khủng hoảng trẻ lên 3
Để giúp trẻ vượt qua khủng hoảng tuổi lên 3, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần giữ thái độ bình tĩnh, lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của con. Dưới đây là một số giải pháp bố mẹ nên thực hiện để khắc phục tình trạng khủng hoảng ở trẻ.
4.1 Giữ bình tĩnh và kiên nhẫn khi con nổi nóng
Khi trẻ bước vào giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3, việc thường xuyên nổi nóng, la hét hay ăn vạ là điều dễ gặp. Trong những lúc này, bố mẹ cần hết sức bình tĩnh, không nên quát mắng hay đánh đòn vì điều đó chỉ làm con mất kiểm soát nhiều hơn. Thay vào đó, hãy hít một hơi thật sâu, đợi cơn giận của con qua đi rồi nhẹ nhàng nói chuyện, giúp con nhận diện và gọi tên cảm xúc của mình như “con đang giận”, “con buồn vì không được mua đồ chơi”. Đây là cách dạy con kiểm soát cảm xúc hiệu quả về lâu dài bố mẹ nên tham khảo.
4.2 Tôn trọng ý kiến và để con được lựa chọn
Ở tuổi lên 3, trẻ bắt đầu có nhu cầu khẳng định bản thân và cảm thấy hài lòng khi được quyền lựa chọn. Vì thế, thay vì ép buộc con cần làm cái này, con cần làm cái kia,… bố mẹ có thể đưa ra 2–3 lựa chọn phù hợp để con được tự quyết định. Ví dụ: “Con muốn mặc áo đỏ hay áo xanh?”, “Con muốn tự đánh răng hay mẹ giúp?,…”. Những lựa chọn nhỏ này cũng giúp con cảm thấy mình được tôn trọng, từ đó hợp tác hơn và giảm các hành vi chống đối.
4.3 Thiết lập thói quen rõ ràng và nhất quán
Trẻ nhỏ phát triển tốt trong môi trường có nề nếp và quy trình ổn định. Việc xây dựng thói quen ăn – ngủ – chơi – học đúng giờ, lặp đi lặp lại hằng ngày sẽ giúp con cảm thấy an toàn và đoán trước được điều gì đang đến. Và điều này cũng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3. Đây chính là cách giúp con rèn luyện sự tuân thủ và tự điều chỉnh hành vi.
4.4 Khuyến khích con nói ra cảm xúc thay vì hành vi tiêu cực
Trẻ 3 tuổi ngôn ngữ chưa phong phú nên khó có thể biểu đạt hết cảm xúc của mình, do đó con thường chọn cách khóc lóc, la hét để giải tỏa. Những lúc như vậy, bố mẹ hãy hỗ trợ con bằng cách đặt lời cho cảm xúc: “Con đang buồn vì không được chơi tiếp đúng không?”, “Con tức giận khi anh lấy đồ chơi của con à?”… Khi được lắng nghe và giúp gọi tên cảm xúc, trẻ dần học được cách diễn đạt nhu cầu cảm xúc của mình một cách tích cực, lành mạnh hơn
4.5 Dành thời gian chơi và kết nối tích cực với con mỗi ngày
Một trong những nguyên nhân khiến khủng hoảng tuổi lên 3 ở trẻ càng trở nên căng thẳng là do thiếu sự gắn kết tích cực từ bố mẹ. Vì thế, giải pháp tốt nhất để cải thiện tình trạng này là bố mẹ hãy dành ít nhất 15–30 phút mỗi ngày để chơi cùng con. Như vậy, trẻ sẽ cảm thấy được yêu thương sẽ ít có nhu cầu chống đối hoặc gây chú ý bằng hành vi tiêu cực.
4.6 Tập cho trẻ các kỹ năng tự phục vụ phù hợp độ tuổi
Theo chia sẻ từ các chuyên gia, một cách hữu ích để con vượt qua giai đoạn khủng hoảng là giúp con rèn luyện sự tự lập, như biết tự mặc đồ, tự thu dọn đồ chơi, tự rửa tay trước khi ăn,… Khi trẻ được trao quyền làm việc nhỏ, cảm giác “mình làm được” sẽ gia tăng lòng tự trọng và giảm bớt sự bất mãn. Đây cũng là cách gián tiếp giúp con điều chỉnh hành vi tiêu cực, thay vì tập trung vào việc “con có nghe lời hay không”.
4.7 Khen ngợi đúng lúc và hướng dẫn hành vi tích cực
Trẻ lên 3 rất thích được bố mẹ, ông bà công nhận. Do đó, người thân trong gia đình nên thay đổi cách tương tác với con. Thay vì chỉ nhắc nhở khi con sai, hãy khen ngợi khi con làm đúng: “Mẹ thấy con đã xếp đồ chơi gọn gàng rồi đó!”, “Con bình tĩnh lại rất nhanh, mẹ vui lắm!”. Những lời động viên sẽ củng cố hành vi tích cực, giúp trẻ biết mình đang làm đúng và tự điều chỉnh trong những lần sau.
5. Checklist hành vi bố mẹ nên và không nên làm khi trẻ lên 3
Để bố mẹ có cái nhìn tổng quan về việc làm thế nào để giúp con vượt qua giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3 một cách nhẹ nhàng nhất, Moaz BéBé đã tổng hợp thành checklist các hành vi bố mẹ nên làm và không nên làm, mời bạn tham khảo:
| Bố mẹ nên làm | Bố mẹ không nên làm |
| Luôn giữ bình tĩnh, nhất là khi con ăn vạ | Mất kiểm soát, quát mắng, dọa nạt hoặc đánh con |
| Lắng nghe cảm xúc của con trước khi phản hồi | Bỏ qua cảm xúc của con, chỉ tập trung vào hành vi bề ngoài |
| Đưa ra lựa chọn thay vì ra lệnh (VD: con chọn áo nào?) | Ép buộc, bắt con phải nghe lời ngay lập tức |
| Khen ngợi hành vi tích cực rõ ràng, cụ thể | Chỉ trích liên tục hoặc so sánh con với “con nhà người ta” |
| Thiết lập lịch trình ổn định mỗi ngày | Sinh hoạt lộn xộn, giờ giấc thay đổi liên tục |
| Giao việc nhỏ để con rèn kỹ năng tự lập | Làm thay hết mọi việc vì sợ con làm chậm hoặc bày bừa |
| Dành thời gian chất lượng chơi và trò chuyện với con | Để con tự chơi hoặc đưa cho con các thiết bị điện tử để con xem, chơi suốt ngày |
| Kiên nhẫn hướng dẫn lại nhiều lần khi con sai | Thường xuyên nói với con là con hư, con bướng, con không nghe lời |
| Tìm hiểu và đọc sách về tâm lý trẻ nhỏ | Phớt lờ hoặc đánh đồng hành vi của con là chuyện con nít khiến con cảm thấy không được tôn trọng |
| Cùng chồng/vợ thống nhất cách dạy con | Mỗi người dạy một kiểu, không có nguyên tắc chung |
Khủng hoảng tuổi lên 3 không phải là vấn đề tiêu cực hay điều cần “sửa chữa”, mà là một dấu mốc quan trọng trong quá trình trưởng thành của trẻ. Do đó, việc nhận biết sớm các nguyên nhân khủng hoảng tuổi lên 3, thấu hiểu những biểu hiện tâm lý của trẻ và áp dụng cách xử lý phù hợp sẽ giúp bố mẹ đồng hành cùng con một cách hiệu quả, thay vì luôn cảm thấy mệt mỏi và tạo xung đột trong mối quan hệ gia đình. Qua bài viết, Moaz BéBé muốn nói với bố mẹ rằng, mỗi lần con “ăn vạ” hay cãi lời, chính là lúc con đang học cách làm người và chúng ta chính là người bạn đồng hành tuyệt vời nhất trong hành trình ấy.
Bài viết tham khảo:
