Xử lý nhau thai sau khi sinh đúng cách, an toàn

Sau khi em bé chào đời, có phải hành trình vượt cạn đã hoàn toàn khép lại? Không, vẫn còn một bước rất quan trọng chúng ta cần theo dõi và xử lý đó là giai đoạn sổ nhau thai. Đây là phần mô cuối cùng được tống ra ngoài sau khi em bé chào đời, và việc xử lý nhau thai sau khi sinh đúng cách đóng vai trò rất quan trọng vì nó quyết định đến khả năng phục hồi sức khoẻ nhanh hay chậm của người mẹ. Trong bài viết dưới đây, Moaz BéBé sẽ giúp mẹ hiểu rõ vì sao phải xử lý nhau thai sau sinh đúng cách? Và chúng ta cần làm gì nếu bị sót nhau thai, cũng như những lưu ý cần biết sau sinh, cùng tìm hiểu ngay nhé!

1. Nhau thai là gì? Quá trình bong nhau thai sau sinh

Không chỉ có em bé, mà nhau thai cũng là một phần quan trọng của hành trình sinh nở. Hiểu rõ nhau thai và quá trình bong nhau sau sinh sẽ giúp mẹ yên tâm và chủ động hơn khi vượt cạn.

1.1 Tìm hiểu nhau thai là gì?

Nhau thai hay còn gọi là bánh nhau là cơ quan tạm thời hình thành trong tử cung sau khi trứng được thụ tinh. Hiểu đơn giản, nhau thai giống như “cầu nối” giữa mẹ và con có nhiệm vụ vận chuyển oxy, dinh dưỡng cho thai nhi, đồng thời loại bỏ chất thải từ máu của bé.

Ngoài ra, nhau thai còn tiết ra hormone như: hCG, estrogen, progesterone giúp duy trì thai kỳ, kích thích tuyến sữa và hỗ trợ sự phát triển toàn diện của thai nhi.

1.2 Nhau thai bong ra khi nào?

Sau khi em bé chào đời, tử cung tiếp tục co bóp để đẩy nhau thai ra ngoài, giai đoạn này được gọi là sổ nhau. Thời gian bong nhau thai phụ thuộc vào cơ địa của mỗi người và phương pháp sinh, cụ thể như sau:

• Với sinh thường, nhau thai thường bong và được đẩy ra sau 5–30 phút sau sinh
• Với sinh mổ, bác sĩ sẽ trực tiếp tách và lấy nhau thai ra khỏi tử cung trong quá trình phẫu thuật.

1.3 Dấu hiệu nhau thai bong hoàn toàn và không hoàn toàn

Có thể mẹ không biết, việc nhau thai bong ra hoàn toàn hay không hoàn toàn sẽ quyết định cơ thể mẹ có phục hồi tốt hay gặp biến chứng sau sinh. Dưới đây là những dấu hiệu phổ biến giúp mẹ phân biệt được nhau thai đang bong hoàn toàn hay không hoàn toàn.

Dấu hiệu nhau thai bong hoàn toàn

Khi nhau thai bong hết và được tống ra ngoài trọn vẹn, cơ thể mẹ sẽ có những biểu hiện sau:

• Tử cung co hồi tốt: Khi sờ vào vùng bụng dưới sẽ thấy tử cung cứng, tròn và nằm thấp hơn rốn. Đây là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang phục hồi bình thường.
• Lượng máu chảy giảm rõ rệt: Sau khi nhau sổ ra, máu âm đạo thường chỉ rỉ nhẹ rồi chuyển dần sang màu nâu hoặc vàng. Đây được gọi là sản dịch, kéo dài khoảng 2–3 tuần.
• Không còn cảm giác tức nặng bụng dưới: Mẹ sẽ thấy nhẹ bụng, bớt co thắt, cơ thể dễ chịu hơn.
• Nhau thai được bác sĩ kiểm tra đầy đủ: Bác sĩ hoặc nữ hộ sinh sẽ trải bánh nhau ra, kiểm tra xem có thiếu góc, rách màng hoặc sót phần nào không. Nếu bánh nhau nguyên vẹn, màng ối đầy đủ thì nghĩa là nhau đã bong hoàn toàn.
• Không có dấu hiệu nhiễm trùng hay băng huyết: Cơ thể mẹ ổn định, không sốt, không đau bụng dữ dội, mạch và huyết áp bình thường.

>> Xem thêm: Làm sao để biết hết sản dịch hay chưa? Cách hết sản dịch nhanh

Dấu hiệu nhau thai bong không hoàn toàn (sót nhau thai)

Ngược lại, nếu nhau thai chỉ bong một phần hoặc còn sót lại mô nhau trong tử cung gọi là sót nhau thai sau sinh mẹ có thể gặp phải tình trạng nguy hiểm. Các dấu hiệu điển hình mẹ có thể dễ dàng nhận thấy gồm:

• Ra máu âm đạo kéo dài hoặc ra máu tươi nhiều bất thường: Máu có thể đỏ tươi, kèm cục máu đông, không giảm dù đã qua vài giờ hoặc vài ngày sau sinh.
• Tử cung không co hồi, mềm và đau: Khi sờ vào vùng bụng dưới thấy tử cung cao hơn bình thường, mềm và đau khi ấn – biểu hiện cho thấy tử cung vẫn đang bị kích thích do còn mô nhau.
• Sản dịch có mùi hôi hoặc màu sậm lạ thường: Đây là dấu hiệu cảnh báo nhiễm khuẩn do mô nhau bị phân hủy trong tử cung.
• Cơ thể mệt mỏi, sốt hoặc ớn lạnh: Khi mô nhau còn sót gây viêm nhiễm, cơ thể sẽ phản ứng bằng sốt nhẹ, run, thậm chí có cảm giác buồn nôn.
• Cảm giác đau bụng âm ỉ hoặc co thắt dữ dội: Do tử cung cố gắng co bóp để đẩy mô nhau còn lại ra ngoài.

Trường hợp nhau bong không hoàn toàn nếu không được xử lý kịp thời có thể dẫn đến băng huyết, nhiễm trùng tử cung, thậm chí đe dọa tính mạng của mẹ. Vì vậy, khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào sau sinh, mẹ cần đến ngay cơ sở y tế để được siêu âm và can thiệp kịp thời.

2. Cách xử lý nhau thai sau khi sinh theo y học

Trong y học, xử lý nhau thai là việc làm quan trọng và cần được xử lý theo đúng quy trình:

2.1 Quy trình bác sĩ kiểm tra và lấy nhau thai sau sinh

Sau khi nhau được sổ ra, bác sĩ hoặc nữ hộ sinh sẽ kiểm tra kỹ bề mặt bánh nhau, dây rốn và màng ối để đảm bảo không còn phần nào sót lại trong tử cung. Trường hợp, nếu còn nghi ngờ vẫn còn sót mô nhau, bác sĩ sẽ chỉ định siêu âm tử cung và có thể can thiệp hút hoặc nạo buồng tử cung để tránh biến chứng. Việc này được thực hiện theo quy trình sau:

• Dùng thuốc co hồi tử cung nếu phần mô nhỏ có thể tự đẩy ra.
• Nạo hoặc hút tử cung để loại bỏ phần nhau còn sót.
• Dùng kháng sinh để phòng ngừa nhiễm trùng.
• Trong trường hợp băng huyết nặng, có thể cần truyền máu hoặc phẫu thuật can thiệp.

2.2 Biến chứng nếu không xử lý nhau thai triệt để

Nhau thai sau khi sinh nếu không được lấy hết ra khỏi tử cung, dù chỉ còn sót lại một phần rất nhỏ, cũng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe của mẹ. Tình trạng này trong y học được gọi là sót nhau thai sau sinh, và nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng:

• Băng huyết sau sinh làm nguy hiểm tính mạng: Sau khi sinh, tử cung cần co bóp mạnh để cầm máu và tống đẩy nhau ra ngoài. Nhưng nếu vẫn còn mô nhau bám lại, tử cung sẽ không thể co hồi tốt, khiến mạch máu nơi bánh nhau bám bị hở và gây chảy máu ồ ạt. Mẹ có thể mất máu nhiều chỉ trong thời gian ngắn, dẫn đến hoa mắt, chóng mặt, tụt huyết áp, thậm chí sốc mất máu nếu không được cấp cứu kịp thời.
• Nhiễm trùng tử cung gây sốt, đau và mệt mỏi: Khi mô nhau còn sót lại bị phân hủy trong tử cung, đây sẽ là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển, gây viêm và nhiễm trùng nên mẹ có thể gặp các triệu chứng như: sốt, ớn lạnh, mệt mỏi.
• Sót mô nhau làm chậm co hồi tử cung, ảnh hưởng khả năng sinh sản sau này: Khi mô nhau còn sót lại, tử cung sẽ co hồi chậm khiến bụng dưới của mẹ vẫn to và đau âm ỉ, sản dịch ra nhiều, kéo dài. Nếu tình trạng này không được can thiệp kịp thời có thể dẫn tới viêm dính buồng tử cung, ảnh hưởng khả năng mang thai trong tương lai.

2.3 Khi nào mẹ cần đi khám lại sau sinh để kiểm tra tử cung?

Thông thường, sau 2–4 tuần sinh, mẹ nên tái khám. Bác sĩ sẽ tiến hàng kiểm tra tử cung co hồi, sản dịch và làm siêu âm nếu cần. Đây là bước rất quan trọng để phát hiện sớm tình trạng sót nhau hoặc viêm nhiễm nên mẹ sau sinh không nên bỏ qua.

3. Xử lý nhau thai người sau sinh theo phong tục dân gian

Nhau thai sau khi sinh nên làm gì? Từ xa xưa, người Việt coi nhau thai là “bọc điều thiêng” gắn liền với sinh mệnh của đứa trẻ. Sau khi sinh, các cụ thường giữ lại và chôn cẩn thận, coi đó là cách thể hiện tình yêu thương và gửi gắm mong ước bình an, may mắn cho bé.

3.1 Ý nghĩa tâm linh của việc chôn nhau thai

Theo quan niệm dân gian, bé sẽ khỏe mạnh, hiếu thuận, thông minh nếu nhau được chôn đúng cách. Đây được xem như một nghi lễ kết nối linh hồn đứa trẻ với đất mẹ, cầu mong cuộc đời bé “an lành như đất trời”.

3.2 Cách chôn nhau thai đúng phong tục từng vùng miền

Theo đó, mỗi vùng miền lại có phong tục chôn nhau thai khác nhau, cụ thể:

• Miền Bắc: nhau thường được rửa sạch, gói trong vải đỏ, cho vào hũ sành rồi chôn ở góc vườn hoặc dưới gốc cây.
• Miền Trung: chọn nơi cao ráo, tránh nước ngập, hướng Đông Nam, có lễ cúng nhỏ trước khi chôn.
• Miền Nam: đặt nhau trong hũ gốm, chôn gần nhà, đôi khi ghi lại ngày giờ sinh và vị trí chôn để “bé có gốc có rễ”.

Thực hiện các phong tục này, người trong gia đình cần chuẩn bị đầy đủ các vật dụng, cẩn thận trong việc lựa chọn vị trí chôn như:

• Chỉ chọn hũ sành hoặc chum nhỏ.
• Chọn mua vải đỏ, muối, gạo, nhang, giấy tiền vàng mã theo phong tục từng nơi
• Chọn nơi sạch sẽ, kín đáo, hướng tốt, tránh nơi ẩm thấp hoặc gần nguồn nước.

3.3 Theo góc nhìn y học có nên chôn nhau thai không?

Từ góc độ y học, nhau thai là mô sinh học có thể chứa vi khuẩn, virus, nên cần được xử lý an toàn. Tuy nhiên, nếu gia đình có nhu cầu giữ phong tục, có thể xin phép bệnh viện và tuân thủ hướng dẫn y tế để đảm bảo vệ sinh và an toàn sức khỏe.

4. Cách chăm sóc cơ thể sau sinh để tử cung co hồi nhanh

Sau khi sinh, cơ thể người mẹ cần thời gian để phục hồi, đặc biệt là tử cung. Tử cung co hồi nhanh không chỉ giúp giảm sản dịch, phòng ngừa băng huyết, mà còn giúp mẹ sớm lấy lại vóc dáng và cảm thấy khỏe mạnh hơn.
Dưới đây là những cách giúp quá trình này diễn ra tự nhiên và hiệu quả để mẹ có thể chăm sóc cơ thể sau sinh tốt nhất:

4.1 Cho bé bú sớm và thường xuyên

Cho con bú là bí quyết tự nhiên giúp tử cung co hồi nhanh nhất. Khi bé bú, cơ thể mẹ sẽ tiết ra hormone oxytocin. Đây là loại hormone có tác dụng kích thích tử cung co bóp hiệu quả. Vì thế, mẹ nên cho bé bú sớm ngay sau sinh và bú đều đặn 2–3 giờ/lần.

Khi thực hiện cách này, thời gian đầu có thể mẹ sẽ thấy đau tức nhẹ vùng bụng dưới nhưng đây là phản ứng bình thường của quá trình co hồi nên mẹ không cần lo lắng.

4.2 Chế độ ăn uống phù hợp, ưu tiên thực phẩm giúp co hồi tử cung

Chế độ dinh dưỡng sau sinh có vai trò rất lớn trong việc giúp cơ thể phục hồi nhanh và tử cung co lại tốt hơn. Trong thực đơn hàng ngày, mẹ nên bổ sung các loại thực phẩm giàu sắt, canxi và protein như thịt bò, trứng, cá, gan động vật, sữa, đậu hũ, rau xanh đậm màu. Cùng với đó là ăn nhiều rau ngót, nghệ, đu đủ xanh, cá hồi, mè đen, gạo lứt,… để đẩy hết sản dịch ra ngoài và kích thích tử cung co hồi.

>> Xem thêm: Gợi ý thực đơn 7 ngày cho mẹ sau sinh thường lợi sữa và nhanh hồi phục

4.3 Massage vùng bụng nhẹ nhàng mỗi ngày

Đối với mẹ sau sinh, để tử cung co bóp tốt massage đúng cách cũng là lựa chọn phù hợp. Mẹ có thể massage bằng cách đơn giản như đặt bàn tay ấm lên vùng bụng dưới,nhẹ nhàng xoa tròn theo chiều kim đồng hồ, thực hiện khoảng 5 – 10 phút/lần, mỗi ngày thực hiện từ 2 -3 lần. Thực hiện hành động này đều đặn không chỉ giúp máu lưu thông mà còn kích thích tử cung co bóp, đẩy sản dịch ra ngoài nhanh hơn.

4.4 Vận động nhẹ nhàng, tránh nằm quá lâu

Nhiều mẹ sau sinh có thói quen nằm nghỉ suốt ngày, nhưng thực tế đây không phải là việc nên làm. Bởi, theo các chuyên gia chia sê, vận động sớm và nhẹ nhàng sau sinh sẽ giúp tử cung người mẹ co hồi nhanh hơn. Do đó, sau sinh 1 -2 ngày nếu sinh thường hoặc 3 – 5 ngày nếu sinh mổ mẹ nên tập ngồi dậy và đi lại chậm rãi, nhẹ nhàng.

4.5 Giữ vệ sinh vùng kín sạch sẽ, phòng ngừa viêm nhiễm

Sau sinh, cổ tử cung vẫn mở, rất dễ bị vi khuẩn xâm nhập. Mẹ cần giữ vệ sinh đúng cách để tránh viêm nhiễm. Mẹ nên rửa nhẹ vùng kín bằng nước ấm 2–3 lần/ngày. Thay băng vệ sinh thường xuyên 3–4 tiếng/lần. Tuyệt đối không thụt rửa sâu hay dùng dung dịch có mùi thơm mạnh và ưu tiên mặc quần lót cotton thoáng mát, tránh ẩm ướt.

4.6 Theo dõi sản dịch và đi khám định kỳ sau sinh

Sản dịch là thước đo phản ánh quá trình co hồi tử cung nên mẹ sau sinh cần theo dõi hàng ngày. Nếu thấy sản dịch có mùi hôi, ra máu đỏ tươi kéo dài hoặc đau bụng nhiều, cần đi khám ngay vì có thể là dấu hiệu tử cung co hồi kém hoặc còn sót nhau thai.

5. Một số câu hỏi liên quan đến việc xử lý nhau thai sau khi sinh

Quy định y tế khi xử lý nhau thai tại bệnh viện là gì?

Câu trả lời: Theo Thông tư 20/2021/TT-BYT, nhau thai thuộc nhóm chất thải y tế lây nhiễm loại B, cần được thu gom, bảo quản và tiêu hủy đúng quy trình.

Có được phép mang nhau thai ra khỏi bệnh viện không?

Câu trả lời: Không phải bệnh viện nào cũng cho phép. Một số nơi quy định không được mang ra, nhằm đảm bảo an toàn sinh học. Tuy nhiên, vẫn có bệnh viện linh động cho phép nếu gia đình có đơn xin và ký cam kết chịu trách nhiệm về việc bảo quản, xử lý.

Gia đình cần làm các thủ tục sau để có thể mang nhau thai về nhà:

• Viết đơn xin nhận lại nhau thai.
• Ký giấy xác nhận đảm bảo không sử dụng cho mục đích trái phép.
• Nhận nhau thai đã được bảo quản an toàn, do bác sĩ bàn giao trực tiếp.

Có thể nói, việc xử lý nhau thai sau khi sinh là bước quan trọng không kém giai đoạn sinh nở. Mặc dù, nhau thai chỉ gắn bó với cơ thể người mẹ chỉ chín tháng mười ngày nhưng lại mang giá trị vô cùng lớn cả về mặt y học và văn hóa tâm linh. Và dù gia đình bạn chọn xử lý theo hướng nào thì điều quan trọng nhất vẫn là đảm bảo an toàn, sạch sẽ và tôn trọng giá trị thiêng liêng của quá trình sinh nở. Hy vọng, các thông tin Moaz BéBé chia sẻ đã giúp chị em hiểu hơn về các cách xử lý nhau thai sau khi sinh một cách đầy đủ, chính xác nhất.

Bài viết tham khảo:

What can you do with your placenta after your baby is born?

The Disposal of Placenta among Indigenous Groups Globally: An Integrative Literature Review